Polskie filmy biologiczne – Karol i Marta Marczakowie – Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski

Polskie filmy biologiczne – Karol i Marta Marczakowie

• Pierwszy zestaw, otwierający przegląd, będzie poświęcony w całości filmom stworzonym przez Karola i Martę Marczaków. Karol Marczak już w latach 20. minionego wieku zapisał się w historii kina jako wynalazca, uczestnicząc w technologicznym fermencie pionierskiego okresu kinematografii.  W 1932 roku założył w Żyrardowie Eksperymentalne Studio Filmowe, a w latach 1945–1950 prowadził wraz z Martą Wytwórnię Filmów Przyrodniczych. Potem oboje tworzą filmy, pracując w Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi. Do lat 70. Marczak tworzył tam filmy przyrodnicze i biologiczne, rewolucjonizując ich formę i technikę. Jego praca ma swoje źródło w napięciu między sztuką a nauką. Filmy zachwycają wizualnie, wykorzystują artystyczne środki, żeby przesuwać granice tego, co da się pokazać, ale jest w nich wielka dbałość o zgodność z stanem ścisłej wiedzy. Mogą też być niepokojące – pojawiają się w nich kluczowe kwestie teorii kina – problem ruchu i czasu oraz możliwości ukazania życia i paradoksu ciągłego uśmiercania – zarówno naukowych preparatów, jak i życia w klatce filmowej. Oglądamy zatem piękny, ale przerażający spektakl kinowej śmierci i życia.

• real. Marta i Karol Marczakowie, 1946, 12’
  • Zamieszkuje w naszych stawach i rowach, pływa dobrze i jak wszystkie owady wodne oddycha powietrzem znad wody. Jaja składa do specjalnie zbudowanego przez siebie kokonu. Jego otwór zamyka długa rurka, doprowadzająca powietrze znad wody. Wylęgłe larwy prowadzą drapieżny tryb życia – nie darują nawet rybkom. Aby się przepoczwarzyć, larwa wkopuje się w dno, buduje sobie kolebkę, gdzie przeżywa stadium poczwarki i dopiero jako dojrzały owad wychodzi na powierzchnię.
  •  

• real. Karol Marczak, 1956, 12’
  • Znane każdemu jajo kurze kryje w sobie tajemnicę życia. Proces narodzin jest długi i skomplikowany. Kamera utrwala poszczególne fazy tworzenia się nowego organizmu. Oto smuga pierwotna, zawiązek przyszłego ptaka, tworzy się układ krwionośny, kształtują się dziób, oko, skrzydła, nogi… Nowy organizm żyje, rusza się, jego serce bije. Wreszcie nadchodzi decydująca chwila: kilka uderzeń dziobka i małe, żółte pisklę wchodzi w inny, nieznany świat. 
  •  

• real. Karol Marczak, 1958, 20’
  • Niezwykle ciekawy dokument naukowy na taśmie filmowej. Można właściwie powiedzieć, że na ekranie oglądamy życie i śmierć. Z zarodka troci zostaje wypreparowane przez prof. Grodzieńskiego serce. Mikroskopowe zdjęcia ujawniają formowanie się serca oraz jego skurcze. Eliminując poszczególne części serca, dochodzimy do ośrodka skurczów. Wpływ temperatury na akcje serca jest doniosły. Wzrostowi temperatury towarzyszą coraz to szybsze skurcze serca. Serce toczy krew do naczyń krwionośnych. Najdrobniejsze ich rozgałęzienia docierają do każdego zakątka ciała. Śledzimy ruch krwinek w naczyniach. Gdy temperatura przekracza 25°C – serce zamiera.
  •  

• real.  Karol Marczak, 1960, 13’
  • Reżyser udowadnia w tym dokumencie, że ruch to jeden z najważniejszych przejawów życia. Film pokazuje to, co gołym okiem jest niezauważalne, począwszy od ruchu w pojedynczych komórkach lub samych komórek, a kończąc na ruchach jednokomórkowych pierwotniaków i ruchu migawkowym. Film zwraca szczególną uwagę na zagadnienie mechaniki ruchu, ilustruje dokładnie i wszechstronnie zjawiska ruchowe występujące w żywych komórkach i u pierwotniaków. Zdjęcia wykonano w powiększeniu do 1200 razy.
  •  

• real. Karol Marczak, 1959, 11’
  • Opowieść o życiu i zwyczajach owada zwanego modliszką. Film śledzi poszczególne etapy rozwoju modliszki od larwy do owada dorosłego i opisuje jej rozbójnicze obyczaje. Modliszka, owad kanibal, po zaciekłej walce pożera okaz własnego gatunku, a w okresie godowym nawet swego partnera.
  •  

• real. Karol Marczak, 1968, 11’
  • Filmowa monografia o pijawce, gatunku należącym do pierścienic. Ukazuje warunki życia, budowę, sposób rozmnażania pijawek, przedstawia niektóre z 300 znanych odmian ze szczególnym uwzględnieniem pijawki lekarskiej, ze względu na jej praktyczne zastosowanie w medycynie.
  •  

• real. Karol Marczak, 1975, 11’
  • Popularne omówienie podstawowych zagadnień związanych z mikroskopią elektronową. Prezentowane są kolejno: budowa i zasady działania mikroskopu optycznego oraz mikroskopów elektronowych – transmisyjnego i skaningowego; porównanie obrazów różnych preparatów uzyskiwanych w poszczególnych mikroskopach poprzez kolejną konfrontację: mikroskopu optycznego z elektronowym transmisyjnym, mikroskopów elektronowych – transmisyjnego i skaningowego – wreszcie wszystkich trzech typów mikroskopów. Następnie film obrazuje przygotowywanie różnych typów preparatów do badań w mikroskopach elektronowych. Zdjęcia końcowej sekwencji pozwalają zorientować się w możliwościach, jakie daje mikroskopia elektronowa na przykładzie obrazów m.in. skrzydła muchy, włókien jedwabiu, pyłów i pyłków kwiatowych, skóry zwierzęcej.