Aziza Harmel o Re–Directing: East 2019 – Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski

Marianna Dobkowska: Skąd pochodzisz i z czym przyjechałaś na forum i seminarium Re–Directing: East?  

Aziza Harmel: Jestem niezależną kuratorką, mieszkam w Tunezji. Interesują mnie kwestie związane z widzialnością, duchologią, obecnością nieobecności, odludnością, miłością. Przed przyjazdem na rezydencję przemyśliwałam już przez jakiś czas o przyjrzeniu się niewidzialnym publicznie politycznym sporom w Tunezji, zwłaszcza w odniesieniu do tego, co wydarzyło się w 2011. 

Kiedy moja przyjaciółka opowiedziała mi o otwartym naborze na rezydencję, zaczęłyśmy zastanawiać się nad tym, co mogłybyśmy zrobić razem. Rozmawiałyśmy o miłości i pożądaniu. A także o tym, dlaczego miałybyśmy chcieć reaktywować więzy solidarności między dawnym blokiem wschodnim i regionem Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. 

W owym czasie badałam już archiwa tunezyjskiej partii komunistycznej, śledząc niewidzialne zmagania, myśląc o wydarzeniach 2011 roku, rewolucji, i o tym, że powstanie wyrosło z podglebia nieinstytucjonalnej opozycji. Badałam postać Jamili Ben Othman, żony pierwszego sekretarza, którą nazywam niewidzialną i aktywną uczestniczką wspólnej walki. 

Zaproponowałam więc spojrzenie na relację między byłymi krajami komunistycznymi i regionem Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej poprzez i na przykładzie listów miłosnych, które Jamila wysyłała do Walentyny Tierieszkowej. Była to oczywiście narracja spekulatywna, ale miała w sobie dużo prawdy. Spotkały się w końcu; pomyślałam, że wiedza, którą się wtedy podzieliły, mogła być niezwykle interesująca. 

Miłosna korespondencja Tunezyjki Jamili i rosyjskiej kosmonautki Walentyny. Tu moglibyśmy zacząć, by zmienić ukierunkowanie naszej wiedzy. Myślę jednak, że zasadnicze pytanie brzmi: co chcemy w ten sposób osiągnąć? Sądzę, że chcemy wiedzieć, jak zbudować nowy front, a żeby to osiągnąć, musimy stworzyć nowy sposób myślenia o miłości. Nowa miłość oparta na wspólnym pragnieniu prawdziwej zmiany w polityce. Ta koncepcja nowej miłości to przygoda, której stawką jest coś ważnego. Coś opartego na ofierze, przemocy i cierpliwości. 

Jakie były twoje wrażenia z rezydencji i seminarium? 

Po pierwsze nie wydaje mi się, by było to aż tak ponadnarodowe doświadczenie, nie występowaliśmy tam jako reprezentanci narodowi, raczej związani z ponadlokalnością i budowaniem relacji. Nie jestem pewna, czy zmieniło ono coś w naszej oryginalnej koncepcji, ale niewątpliwie dodało nowe elementy do naszego myślenia o pracy i przygodzie miłości. Nie gloryfikowaliśmy przeszłości, ale konfrontacja z naszymi własnymi historycznymi i społecznymi uwarunkowaniami była w pewien sposób bolesna. Myślę, że budowanie silnych relacji wymaga czasu i cierpliwości. 

Większość z nas odczuwa silny i stały związek z wodą. Uświadomienie sobie tego nie było zaskoczeniem, stało się natomiast punktem wyjścia do próby pomyślenia o wspólnym pragnieniu. Rozmawialiśmy o zmienności, wyczerpaniu, upłynnieniu, o morzu, o tonięciu...

Siedzieliśmy i namiętnie rozprawialiśmy o tym wszystkim. W ciągu miesiąca zbliżyliśmy się do siebie, zżyliśmy ze sobą. Odkryliśmy ciekawe sposoby wyrażania obaw i problemów i pozwoli zmierzaliśmy ku próbie myślenia o rozwiązaniach. Być może to już był alternatywny sposób tworzenia instytucji, a wierzę, że godne tej nazwy są tylko takie instytucje, które są zdolne mnożyć się i utrzymywać przy życiu. W przeciwnym razie cały proces staje się tylko jeszcze jednym efemerycznym projektem artystycznym. Sądzę, że byliśmy tego bardzo świadomi i budowaliśmy nasze relacje troskliwie i powoli, myśląc o właściwym tempie i nie szczędząc refleksji nad zaufaniem i szczodrością. 

Co wyniosłaś z rezydencji i seminarium?

Dużo się nauczyłam i myślę, że wyjeżdżam pełna nowych pytań. Czuję, że niektóre z nawiązanych tu relacji, osobistych i wychodzących poza kwestie osobiste, będą kontynuowane. Myślę, że jest to zaledwie początek romansu. Być może nie spostrzegliśmy tego od razu, ale wierzę, że odkryliśmy liczne piękne sposoby dzielenia wspólnych pragnień. 

Tłumaczenie 

• Marcin Wawrzyńczak