Anna Konik
Ziarno piasku w źrenicy oka. Wideoinstalacje 2000—2015
Ziarno piasku w źrenicy oka. Wideoinstalacje 2000–2015 to tytuł wystawy Anny Konik, którą od 4 grudnia 2015 roku można było obejrzeć w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski. Ważnym wątkiem ekspozycji jest temat uchodźców. To zarazem pierwsza tak duża wystawa prac artystki, prezentująca jej dorobek twórczy ostatnich piętnastu lat.
Wystawę Ziarno piasku w źrenicy oka. Wideoinstalacje 2000–2015 otwierała wideoinstalacja W tym samym mieście, pod tym samym niebem... poświęcona tematowi uchodźców. Praca ta, realizowana w latach 2011–2015, po raz pierwszy została pokazana w tak monumentalnej skali.
Problem zepchniętych, niechcianych ludzi – uchodźców jest dzisiaj tematem dojmującym. Powód przyjazdu tych ludzi jest taki sam: ucieczka przed wojną, dyktaturą, przed reperkusjami politycznymi... Przywieźli ze sobą do stabilnych miast pamięć o prześladowaniach, terrorze, strachu, cierpieniu. W tym samym mieście, pod tym samym niebem… to katalog losów i okropności wojny, a co z tym się wiąże, zapis pokrętnej współczesnej idei czystości i segregacji rasy – mówi o pracy Anna Konik.
Wideoinstalacja składa się z trzydziestu pięciu epizodów filmowych, realizowanych w Sztokholmie, Białymstoku, Bukareszcie, Stambule i Nantes. W gettach dla uchodźców niedaleko tych miast Anna Konik odnalazła kobiety doświadczone horrorem zbrojnych konfliktów i prześladowań na tle rasowym z wielu krajów świata (Czeczenia, Inguszetia, Afganistan, Irak, Syria, Somalia, Kongo, Nigeria, Kamerun). 35 kobiet opowiedziało artystce swoje historie, które przed kamerą odtworzyły w pierwszej osobie mieszkające w centrum tych miast – Szwedki, Polki, Rumunki, Turczynki i Francuzki. Na prośbę artystki wcieliły się w role uchodźczyń, użyczając im twarzy i głosów.
W tym samym mieście, pod tym samym niebem... otwiera wystawę z trzech powodów. To najnowsza praca artystki, realizowana przez ostatnie cztery lata. Jest ona ponadto wyrazistym głosem w aktualnej dziś sprawie, głosem wyjątkowo ważnym, bo płynącym od tych, którym zwykle się go w tym kontekście nie udziela. I wreszcie praca ta najpełniej reprezentuje problematykę wykluczenia, która jest w twórczości Konik tak mocno obecna – mówi Ewa Gorządek, kuratorka wystawy.
Na wystawie pokazane zostały także inne prace Anny Konik z lat 2000–2015. Jedną z nich jest utwór wideo Play back (of Irène), artystyczny zapis doświadczenia zbliżającej się śmierci. Bohaterką tej wideoinstalacji jest alpinistka, która przeżyła wypadek w Alpach i przez kilkadziesiąt sekund znajdowała się na granicy życia. Konik wróciła z Irenè na miejsce zdarzenia i zarejestrowała jej próbę wydobycia z pamięci strzępków wrażeń, myśli i dźwięków, jakie towarzyszyły spadaniu ze skały. Pozostałe dzieła, wyeksponowane w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski to między innymi: Willa zauroczonych zrealizowana podczas pięciomiesięcznego stypendium w Wissenschaftskolleg zu Berlin i Our Lady’s Forever, metaforyczna opowieść o miłości, która powstała w scenerii irlandzkiego szpitala psychiatrycznego w Cork. W Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski można było zobaczyć także studenckie realizacje Anny Konik (Moje włosy, Mój własny pokój), rysunki oraz premierową, przygotowaną specjalnie na tę wystawę wielkoformatową pracę fotograficzną.
Anna Konik studiowała w słynnej Kowalni, pracowni rzeźby prowadzonej przez profesora Grzegorza Kowalskiego, którą ukończyła w 2000 roku. Podczas jej studiów zajęcia ze studentami prowadził też (przez rok) Krzysztof M. Bednarski, który wyczulił ją na znaczenie przestrzeni, jej wymiar fenomenologiczny. Dzięki niemu artystka miała również okazję zapoznać się z oryginalnymi koncepcjami na temat pojmowania rzeźbiarskiego medium, jakim hołdował mistrz jej obydwu nauczycieli, profesor Jerzy Jarnuszkiewicz. To on zwrócił uwagę Anny Konik na wewnętrzny, psychologiczny wymiar w rzeźbie, która nie powinna być redukowana do samej tylko bryły. Praca z medium wideo dała Annie Konik możliwość znacznie pełniejszego realizowania tematów, które ją interesują jako artystkę, a forma wideoinstalacji pozwoliła na „rzeźbienie przestrzeni” podczas finalnego aranżowania prac w miejscu ich prezentacji.
Wystawie Anny Konik towarzyszyły warsztaty edukacyjne oraz seria wykładów, do wygłoszenia których zostali zaproszeni m.in. profesorowie Bernhard Waldenfels i Holk Cruse. Tematem wykładów były wzajemne, twórcze i inspirujące relacje między sztuką a nauką. Transdyscyplinarność, współpraca specjalistów z różnych dziedzin współczesnej kultury to jedno z głównych założeń aktywności prestiżowego Wissenschaftskolleg zu Berlin, który jest partnerem merytorycznym tej wystawy i którego artystka była stypendystką w latach 2008/2009.
Wystawie towarzyszą dwie publikacje: polsko-angielski katalog z tekstami Waldemara Baraniewskiego, Holka Cruse’a, Judy Fudge, Marcina Giżyckiego, Patricka Harriesa, Ewy Gorządek, Ryszarda W. Kluszczyńskiego i Bernharda Waldenfelsa oraz anglojęzyczna wersja 35 historii imigrantek i uchodźczyń, opowiedzianych przez bohaterki pracy W tym samym mieście pod tym samym niebem..., z tekstami Judy Fudge, Susanne Stich i Anny Konik.
