JEŚLI/TO

U–jazdowski / Program / Wystawy / JEŚLI/TO

03/10/2025—01/02/2026

wystawa

Jak opowiadać dzisiaj historie? Narracje nie rozwijają się liniowo – rozgałęziają się, ulegają fragmentaryzacji i załamują w błąd. Wystawa zbiorowa JEŚLI/TO w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski bada warunkowość zbiorów reguł językowych, z których konstruowane są opowieści w epoce algorytmów, gier i kultury cyfrowej.
- Tytuł wystawy, zapożyczony z języka programowania, odnosi się do najbardziej podstawowego warunku: jeśli wydarzy się to, wtedy nastąpi tamto. Tę strukturę rozpoznajemy nie tylko w kodzie, lecz także w proroctwach, baśniach i codziennych decyzjach. Każde działanie rozwija się między warunkiem a konsekwencją.
Dwadzieścioro troje międzynarodowych grup, artystek i artystów – 2Girls1Comp, Andrei Chodera-Isakau, Anna Bidzilia, Cassie McQuater, Dorijan Šiško, Filip Kostic, Jan Możdżyński, Janne Schimmel, Joshua Citarella, Kévin Bray, Léa Porré, Levi van Gelder, Lucie Gottlieb, Maciej Krygier, Sara Bezovšek, Sebulec, Sonia Górecka, Theo Triantafyllidis, Tomas Sjögren, Wendi Yan, Wojtek Didkowski, Yi Xie i Yuliia Frolova – bada narrację jednocześnie jako technologię i ideologię. Ich prace wykorzystują mechanikę gier, instalacje interaktywne, fikcję spekulatywną i strategie glitchu (celowego wykorzystania błędów cyfrowych jako środka artystycznego), pokazując, w jaki sposób historie mogą być pisane, przepisywane lub zakłócane.
- Wystawa sugeruje, że żyjemy w stanie postnarracyjnym. Opowiadanie jednak nie zakończyło się, a jedynie rozlewa się w nowe formy. Historie pojawiają się między tym, co wybieramy, a tym, co wybiera nas; przenikają one ekrany i urządzenia, przemykają pod progiem świadomości.
JEŚLI/TO pokazuje, że nawet najdrobniejszy wybór – spojrzenie, krok, pauza – może przekierować opowieść na inny tor. Wiele prac celebruje załamania: to właśnie glitche, zacięcia i błędy są tu metodami, a nie porażkami. Tworzą bowiem pęknięcia, przez które prześlizgują się nowe znaczenia, budują momenty pozwalające historii nieoczekiwanie pójść w różnych kierunkach. Te nośniki rozdźwięku wskazują na politykę narracji: kto może opowiadać historię, kto zostaje w niej zapisany, a co pozostaje niewypowiedziane.
- Wystawa pyta również, w jaki sposób logika gier kształtuje nasze rozumienie życia. Punkty zapisu, odrodzenia, grindowanie (powtarzalne wykonywanie tej samej, zazwyczaj monotonnej czynności), NPC-e (ang. Non-Player Characters, czyli postaci sterowane przez komputer, a nie gracza) i role głównych bohaterów przestają być jedynie metaforami – stają się warunkami, przez które doświadczamy i wyobrażamy sobie rzeczywistość. JEŚLI/TO nie używa gier do ilustrowania sztuki, lecz wychodzi z założenia, że same stanowią narzędzie do doświadczania alternatywnych światów, podczas gdy rzeczywistość coraz bardziej przypomina grę.
Narracja towarzysząca wystawie – rozgrywającej się w wielowątkowych przestrzeniach Zamku Ujazdowskiego – budowana jest w dialogu z prezentowanymi pracami. Pełni ona rolę przewodnika, kontrapunktu, czasem zakłócenia, przypominając, że każda wystawa jest również opowieścią, której doświadcza się w niepowtarzalny sposób.
- JEŚLI/TO nie proponuje rozwiązań ani dróg ucieczki z naszej warunkowej teraźniejszości. Zamiast tego oferuje przestrzeń do świadomego, krytycznego, a czasem zabawowego spotkania z tymi warunkami.