JEŚLI/TO – Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski

• > [1] Poprzez analizę systemową - Chcę zrozumieć mechanizm działania 
• > [2] Poprzez błędy i zakłócenia - Chcę poczuć załamanie systemu 
• > [3] Poprzez narracyjną immersję - Chcę zostać wpisaną w opowieść  
• > [4] Poprzez krytyczny dystans - Chcę obserwować, nie będąc obserwowanym 

• Wchodzisz na wystawę definiującą galerie jako komputery — przetwarzające odwiedzających jak bazy danych, optymalizujące ścieżki, śledzące wskaźniki zaangażowania. Ale co może się wydarzyć, kiedy uczynimy to wszystko widocznym? Kiedy czarna skrzynka nabierze przejrzystości?  
• Artyści i artystki budują tutaj coś, co możemy nazwać maszynami narracji — systemami, które zamiast prostej funkcji przekazu — procesują i przetwarzają opowieść. Każda praca artystyczna działa według własnej logiki warunkowej. Jeśli widz się zbliży, to pamięć się zrekonstruuje. Jeśli jego spojrzenie się zatrzyma, to otworzy się archiwum. Jeśli jego ciało poruszy się w lewo, to opowieść rozgałęzi się w nowe wątki.  
• I tu prawdziwy sens: to wcale nie są metafory. Przestrzeń wystawy, wypełniona czujnikami i kamerami, jak system nerwowy — czyni twoją obecność obliczeniową. Stajesz się kolejną zmienną wykonywanych w czasie rzeczywistym kalkulacji, twój ruch — analizowaną składnią, twoja uwaga — rejestrowanym zdarzeniem.  

• Wsłuchaj się. Ten sączący się amalgamat dźwięków, który słyszysz nie jest zakłóceniem, lecz metodą. Nauczono nas obawiać się błędów — odświeżać, restartować, przywracać ustawienia fabryczne. Ale co, jeśli awaria jest najszczerszą i najbardziej autentyczną odpowiedzią systemu?  
• Celowo każda praca artystyczna zawiera szczeliny — przestrzenie, w których narracja się rozrywa, ujawniając innego. Nazwijmy to polityką glitchu, wykorzystującą awarię systemu jako portale przenoszące między światami.  
• Przyjrzyj się, jak film wideo zacina się dokładnie w momentach utrwalania narracji. Zauważ, jak obiekty nieprawidłowo reagują na twój dotyk, generując znaczenia, których autor nigdy nie przewidział. To nie są usterki, lecz atrybuty systemu. Okna. Drogi ucieczki.   
•  

• Artystki i artystki rozumieją kluczowy transfer znaczenia — nie konsumujemy już opowieści, zamieszkujemy je. Każdy swipe (przeciągnięcie palcem po ekranie smartfona) jest decyzją fabularną, każde powiadomienie wyskakujące na ekranie — ingerencją w narrację, a każde ciasteczko (cookie – plik przechowujący informacje o wyborach użytkownika i ruchach online) — okruszkiem w czyjejś bajce.  
• Wystawa zdaje się pytać, jaką postacią jesteś w algorytmicznych esejach twojej codzienności? Graczem? Zawodniczką? Produktem? Rzeczą? Protagonistką? Upolowaną zwierzyną?  
• Każde dzieło zmienia kształt w zależności od tego, kto patrzy. Nie poprzez techniczne sztuczki, lecz dzięki czemuś bardziej fundamentalnemu: historie, które niesiesz, wyznaczają historie, które potrafisz zobaczyć. Twoja osobista przeszłość — to, w co grałeś jako dziecko, czego się boisz, co pamiętasz — staje się soczewką, przez którą każde dzieło załamuje się inaczej. Jedna osoba dostrzeże w nim dziecięce gry komputerowe, inna komentarz polityczny, jeszcze inna ślady rodzinnej, niewypowiedzianej historii. Nie oglądasz tu sztuki; wchodzisz z nią w dialog, a twoje własne urządzenie narracyjne [narrative apparatus] generuje znaczenia, których artyści nie mogli do końca przewidzieć. 
•  

• Samo wybranie tej opcji włącza cię w system, który próbujesz obserwować. Twój wybór został zapisany, przeanalizowany, zestawiony z decyzjami wcześniejszych odwiedzających. Wystawa już dostosowała swoje parametry do twojej preferencji oderwania. 
• Ale możemy zaproponować coś innego: hiper świadomość swojego uwikłania. Rodzaj krytycznej współwinności, w której rozpoznajesz siebie jako jednocześnie podmiot i przedmiot, obserwatora i obserwowanego, krytyka i treść. 

─────────────────────────────── 

O WYSTAWIE 

• Zamek Ujazdowski — palimpsest funkcji i fikcji, gdzie z pseudoarystokratycznych kości i prochów historii wyrasta sztuka współczesna. Zamek czyni siebie doskonałym miejscem prób wytrzymałościowych narracji — trwałych i trwających, efemerycznych i przerwanych. Te mury rozumieją proces przekształcania. Każda opowieść jest rekonstrukcją, a każde kolejne jej opowiadanie — wyborem, co zapamiętać, o czym zapomnieć, co wskrzesić w nowej, zmienionej formie.
  • JEŚLI/TO [IF/THEN] skupia osoby artystyczne rozpoznające moment, w którym jako ludzkość wkroczyliśmy w fazę definiowaną mianem postnarracyjnej kondycji. Nie chodzi o zmierzch czy koniec narracji, ale raczej o ich rozrost i rozprzestrzenianie się. Opowieści migrują poza tradycyjnie rozumiane formy. Przenikają do naszego widzenia peryferyjnego i rezonują tuż pod progiem świadomości, samoczynnie generując się w szczelinach powstałych między tym, co wybraliśmy, a tym, co wybrało nas. Na wystawie te niewidzialne narracje można zobaczyć, dotknąć i podać w wątpliwość.
• Tytuł wystawy funkcjonuje na wielu płaszczyznach jednocześnie. W programowaniu if/then tworzy podstawową konstrukcję warunkową — impuls kodu — pobudzającą maszynę do myślenia. Ale to także struktura proroctw, baśni, lęków i obsesji. Jeśli otworzysz te drzwi… Gdybym tylko… Jeśli to potrwa dłużej… Każda decyzja człowieka zaklina się między warunkiem a konsekwencją.
  • Język polski strukturę jeśli/to dodatkowo obciąża piętnem stuleci historii pisanych w trybie przypuszczającym, klątwą roztaczanych wizji pełnych mogło być i powinno było być. Kultura gdybania i nastrój przypuszczeń tworzące idealne środowisko do rozwoju gramatyki spekulacji, alternatywnych wersji historii i podświadomych konfabulacji tkwią w polszczyźnie zakorzenione głęboko w postaci obsesyjnie powtarzanego pytania: co by było, gdyby…?, i w mglistych zaprzeczeniach: gdyby nie to…, jakby było inaczej… Struktura gramatyczna zaczyna przypominać rodzaj kulturowej pamięci – działa jak mięśnie zapamiętujące powtarzalne sekwencje ruchów. Składnia natomiast kształtuje sposób myślenia oparty na zbiorze wielu możliwych scenariuszy zamiast pojedynczych prawd.
• Wystawa funkcjonuje w przestrzeni między tymi językami — logiki obliczeniowej i przeżywanego doświadczenia. Struktura jeśli/to ujawnia się jednocześnie jako współczesna i pradawna. Jest przepowiednią wyroczni i funkcją kodu, ostrzeżeniem od wróżki i formułą arkusza kalkulacyjnego. Nie do końca cyfrowa, nie w pełni kulturowa, rozedrgana i nietrwała pulsuje rytmem ożywionego. Mapuje gramatykę poruszania się po rzeczywistościach, które opierają się odmianie w liczbie pojedynczej.
  • Artystki i artyści w swojej praktyce operują pojęciem narracji w kontekście zarówno technologii, jak i ideologii. Definiują interfejs jako możliwą opowieść o funkcjonowaniu świata, gdzie każdy algorytm determinuje przekonania o przyczynach i skutkach, a każdy błąd i zakłócenie ujawniają nieskończoną alternację możliwości. Poprzez mechanikę gier, instalacje interaktywne, responsywną architekturę czy nawet spekulatywną fan fiction, która reorganizuje narracyjny kanon, obnażają konstrukcję warunku kształtującą współczesne doświadczanie. Poza układem odniesień prace artystyczne zdają się nie istnieć jako zbiór odrębnych obiektów. Funkcjonują za to w roli atraktorów narracji — dryfujących stref możliwych kierunków, ognisk reorganizujących wokół siebie pola znaczeń.
• Hauntologia spotyka się tutaj z postcyfrową praktyką, rozpoznaje nieuniknioność teraźniejszości jako następstwo systematycznego wykluczania innych przyszłości. Wystawa stanowi rodzaj czasowego laboratorium — przestrzeni do badania alternatywnych przyczynowości i stawiania fundamentalnego pytania: co, jeśli byłoby inaczej?
  • Zamiast nostalgii za utraconymi przyszłościami czy prognozowania technoutopii JEŚLI/TO udostępnia bardziej złożoną interakcję. Ujawnia zasady konstrukcji warunkowej, organizującej naszą rzeczywistość, aby każdy z nas mógł się odnaleźć po obu stronach struktury: programować i być zaprogramowanym, tworzyć i zostać stworzonym, grać i być rozgrywanym. Aby mógł doświadczyć opowieści, przeżyć historie, przemyśleć narracje i, co ważne, dobrze się przy tym bawić.
• Widz (choć pojęcie widz przestaje być adekwatne) ucieleśnia zmienną w systemie, który jest jednocześnie konstruktem estetycznym, politycznym i filozoficznym. Osoba zwiedzająca poprzez swój ruch w przestrzeni wystawy generuje znaczenie. Nie w sensie jednowymiarowej relacji z dziełem, bazującej na zasadach komplementarności, która pozostaje w strefie komfortu, gdzie ego staje się dopełnieniem istoty. Zamiast tego jest multiplikacja uwikłania. Obecność widza każdorazowo modyfikuje warunki wszystkich przyszłych iteracji.
  • Nie jest to kolejny model gamifikacji (też: grywalizacji) — powszechnej i zużytej korporacyjnej strategii organizującej pracę w sposób odczuwany jako zabawa czy w szerokiej skali eksploatowanej ekonomii doświadczenia wzmacniającej zaangażowanie w konsumpcję dóbr. To moment niepokojącej refleksji, że być może gry od zawsze stanowiły próby rzeczywistości, a teraz to rzeczywistość operuje logiką gier. Save’y (zapisy stanu gry) i respawny (ponowne pojawianie się postaci po śmierci), grind (powtarzalne wykonywanie zadań dla nagród), rage-quit (nagłe porzucenie gry z frustracji) i NPC (non-player character — postać niezależna, sterowana przez grę) — może to już nie jest zbiór metaforycznych odniesień, tylko warunki, w których żyjemy?
• Wystawa ani nie proponuje gotowych rozwiązań, ani nie oferuje ucieczki poza tryb przypuszczający. Jest przestrzenią do świadomej, krytycznej, ale też zabawowej eksploracji i weryfikacji warunkowości. Do testowania granic systemów, w których funkcjonujemy, do znajdowania błędów — pęknięć, z których przedostaje się nieznane. I do swobodnej praktyki sposobów na przetwarzanie i bycie przetwarzanym.

───────────────────────────────  

[Finalne parametry] 

if (exhibition.experienced === true) { 

visitor.state = “trwale zmieniony”; 

timeline.branching = “nieskończone”; 

meaning.status = “w budowie”; 

} else { 

// Ta gałąź jest niemożliwa. 

// Jesteś już wewnątrz.. 

// Funkcja została wywołana. 

// Nie ma powrotu do poprzedniego stanu zapisu. 

} 

WYSTAWA: Kursor miga, czekając na twój ruch. Twój następny krok został już przewidziany, a jednak wciąż pozostaje nieokreślony. To paradoks, w którym się poruszamy — deterministyczny system rodzące prawdziwe zaskoczenie, mechanizm, który uwzględnia wszystko oprócz tego, co naprawdę się wydarza. 

• > Naciśnij dowolny klawisz, aby kontynuować… 

• > Zamknij tę kartę, by utrzymać iluzję wyboru…

• > Albo nic nie rób i pozwól funkcji limitu czasu podjąć decyzję… 

Wystawa się rozpoczęła. 

Jesteś już częścią jej obliczeń.