Trzy przestrzenie pod ziemią
Trzy przestrzenie pod ziemią to artystyczno-badawczy projekt wystawienniczy Erika Smitha poświęcony podziemiom Zamku Ujazdowskiego i jego okolicy. Na projekt składają się trzy odrębne interwencje. Prezentowane po kolei, układają się ostatecznie w konstelację powiązanych ze sobą prac ujawniających materialne i ukryte uwarstwienie terenu.
Artysta określa swoją praktykę mianem performowania miejsc – ma na myśli działania, które wydobywają ukryte cechy i znaczenia przestrzeni, a zarazem wskazują na to, co pozostaje w nich zakryte i opiera się artykulacji. Kopanie, rozszczelnianie czy dziurawienie to jego sposoby na dokonywanie przekrojów poprzecznych przez geologiczne, architektoniczne, instytucjonalne i dźwiękowe warstwy miejsc, z którymi pracuje.
Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski – niegdyś pałac w stylu zamku, potem szpital, dziś instytucja sztuki – oferuje znakomite warunki do prowadzenia takich działań. Na podziemia składają się tutaj przestrzenie dawno przykryte ziemią, przestrzenie niedawno odkopane i częściowo przystosowane do dzisiejszych potrzeb, wreszcie miejsca w pełni funkcjonalne, choć zamknięte w obrębie pierwszych fundamentów budynku.
Pierwsza interwencja ma miejsce w podziemnej cysternie, odkrytej przed wejściem do zamku. Dziewiętnastowieczny relikt dawnej infrastruktury wodnej został zaadaptowany na potrzeby instytucji sztuki przez Tadashiego Kawamatę w jego pracy Reconstruction z 2003 roku. Tę ciągle obecną w tym miejscu dwuznaczność Smith podkreśla, demontując część podłogi. Przedłużeniem tego gestu jest instalacja dźwiękowa jednocześnie podwajająca i rozbijająca ciągłość pejzażu dźwiękowego cysterny. Na instalację składają się rozmaite nagrania ziemi, w tym jej aktywności elektromagnetycznej, uchwyconej przez elektrody zainstalowane w ziemi, co uwypukla jeden z przewijających się motywów interwencji artysty – ambiwalencji tego, co dostępne i niedostępne.
Prezentację projektu Smitha w ramach programu muzycznego Zamku należy traktować jak deklarację: dźwięk nigdy nie jest tylko dźwiękiem, zawsze jest ułamkiem czegoś większego – szerszego spektrum częstotliwości, z których znacznej części nie słyszymy, a które a które tworzą to, co Clarice Lispector tak trafnie w odniesieniu do natury nazwała wibrującą niewyrażalnością [vibrating in expressiveness]. Interwencje Smitha sugerują, że można tę niewyobrażalność znaleźć także w innych wymiarach – architektonicznym, technologicznym, instytucjonalnym, społecznym, kulturowym. A im mniej słyszymy, tym lepiej możemy się do niej dostroić.
Erik Smith to artysta z wykształceniem w zakresie literatury porównawczej i sztuk wizualnych, obecnie mieszkający i pracujący w Berlinie. Jego projekty site-specific oraz inne prace były prezentowane m.in. w ALL, Palermo (2024); University of Porto, Academy of Fine Arts, Porto (2023); Galerie Stadtpark, Krems (2021); de Appel Center for Contemporary Art, Amsterdam (2016); Skulpturenpark Berlin_Zentrum, Berlin (2012); SculptureCenter, NYC (2008). Jego pierwsza monografia, Substrata, została współwydana w 2024 roku przez permanent Verlag, Berlin, U. Porto–i2ADS, Porto, oraz Counterpath, Denver/New York, przy wsparciu Stiftung Kunstfonds Bonn.
