Social Design for Social Living – Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski

Social Design for Social Living to tytuł wieloletniego programu kuratorskiego realizowanego w latach 2015–2017 w Indonezji i w Polsce przez Fundację Sztuka i Współczesność oraz Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie. Punktem wyjścia dla tego długiego eksperymentu była wizja stworzenia wymiany artystycznej i aktywna współpraca między pozornie bardzo od siebie odległymi kulturami. Kuratorzy, Marianna Dobkowska i Krzysztof Łukomski, którzy specjalizują się w realizacji międzynarodowych projektów z zakresu promocji sztuki współczesnej, mobilności artystów i nowych metod edukacji artystycznej postawili sobie za cel propagowanie przede wszystkim projektów artystycznych o charakterze prospołecznym, wieloletnich aktywnych działań różnych twórców w polu sztuki publicznej, architektury, wzornictwa i współczesnego kina, szukając pewnych podobieństw metodologicznych, jakie odkrywali podczas kolejnych podróży po Indonezji i rozpoznawania tamtejszego środowiska kulturalnego.

Definiując design społeczny, który stanowi tytułowy punkt odniesienia dla całego programu, zostały uwzględnione role zaproszonych projektantów, artystów i architektów jako doradców lokalnych środowisk i społeczności, którzy pracując w kolektywach, znajdują konkretne rozwiązania w oparciu o wspólne z nimi konsultacje. Najważniejszym działaniem programu w roku 2015 była prezentacja nowych prac grupy polskich twórców w ramach Jakarta Biennale 2015 – największego międzynarodowego wydarzenia w polu sztuki współczesnej w Indonezji, którego kuratorem był Charles Esche. W ramach biennale zaprezentowane były nowe prace o charakterze site-specific powstałe w ramach twórczych pobytów polskich projektantów i artystów: Roberta Kuśmirowskiego, Marty Frank i Macieja Siudy, w unikatowym ośrodku sztuki w Indonezji Jatiwangi Art Factory latem 2015 roku. Osią tematyczną ich projektów stała się sytuacja miejscowości Jatiwangi, w której od dziesięciu lat działa wspomniany, niezwykły ośrodek sztuki współczesnej, a która stoi obecnie przed wyzwaniami modernizacji. Trwająca w pobliżu budowa międzynarodowego lotniska oraz przecinającej wieś autostrady zmieni bezpowrotnie charakter tego spokojnego miejsca, które żyło dotąd produkcją wyrobów ceramicznych, uprawą ryżu i sztuką. Chcąc znaleźć odpowiednie rozwiązania, jak połączyć plany zorientowane na nowoczesność z unikalnymi wartościami kulturowymi tego miejsca, zespół z Polski pracował z reprezentantami lokalnej społeczności, Akademią Jakarta Biennale i współtwórcami tej wyjątkowej fabryki.

Kolejnym etapem programu jest wystawa polskiej sztuki współczesnej w Galerii Narodowej w Dżakarcie, trwająca od 28 czerwca do 22 lipca 2016, połączona z towarzyszącym jej publicznym programem spotkań, dyskusji i projekcji filmowych. W ramach wystawy w Galerii Narodowej zostaną zaprezentowane nie tylko wybrane społecznie zaangażowane praktyki w polskiej sztuce współczesnej, ale też szerszy kontekst historyczny i społeczny w jakim są one zanurzone i uprawiane, a także projekty specjalne zaproszonych twórców, realizowane na miejscu w Indonezji. Prezentowane prace, rezultaty działań, program projekcji i wykładów w galeryjnym kinie (powstały dzięki współpracy z Festiwalem Short Waves), a także rozbudowany program publiczny są punktem wyjścia do rozmowy o tym, jak sztuka staje się narzędziem budowania wspólnoty na różne sposoby, w odległych miejscach. Poprzez sztukę może nastąpić nieoczekiwane spotkanie zwaśnionych grup (jak w filmie wideo Run Free Piotra Wysockiego i Dominika Jałowińskiego), sąsiedzi wspólnie tworzą monumentalne dzieło sztuki (jak w Bródnie 2000 Pawła Althamera), działania artystów i społeczności doprowadzają do zachowania pamięci o ważnym czasie dla dużej zbiorowości, której pamięć ta miała zostać odebrana w imię zysku (Projekt Ursus Zakłady Jaśminy Wójcik i Igora Stokfiszewskiego), podczas pracy nad artystycznym wideo zostają wypracowane realne rozwiązania ekonomiczne na trudny czas (jak w wideo Untitled (Broniów Song) Alicji Rogalskiej). Działania artystyczne mogą mieć trwałe efekty społeczne.

Program publiczny wyłania się z działalności Social Design Academy, której uczestnikami są studenci z Dżakarty, a także zaproszeni artyści z Polski, aktywiści oraz artystyczne kolektywy z Indonezji. Wewnątrz i na zewnątrz Galerii przestrzenie pracy i prezentacji będą się przenikać, stanowiąc kontekst dla zapowiedzianych i spontanicznych działań Akademii. Akademia rozpoczyna się jeszcze przed otwarciem wystawy, wprowadzając studentów z dżakarckich uniwersytetów w szeroki kontekst historyczno-kulturalny otaczający prezentowane na wystawie prace. Uczestnicy Akademii pełnią rolę Gospodarzy, przewodników i narratorów wystawy. Publiczność będzie mogła ich spotkać codziennie w przestrzeni Warsztatu Akademii. Artyści i projektanci będą pracować ze społecznością Dżakarty – mieszkańcami różnych dzielnic centralnych stolicy Indonezji, a ich działania na miejscu stanowią treść wystawy na równych prawach z prezentacją skończonych dzieł innych artystów przywiezionych na wystawę. Efekty tych działań będą prezentowane na bieżąco wewnątrz i wokół Galerii, a do udziału w warsztatach zapraszamy też publiczność wystawy. W ramach Akademii kolektyw Serrum z Dżakarty współpracuje z artystkami Alicją Rogalską, Izą Rutkowską, Magdaleną Starską i Jaśminą Wójcik. Wykłady i warsztaty przeprowadzą także architekt Maciej Siuda i kuratorka Agnieszka Tarasiuk. Do realizacji projektu specjalnego została zaproszona Fundacja Razem Pamoja – w przestrzeni galeryjnego art-shop będą działać współpracujący z Fundacją artyści Justyna Górowska i Adam Gruba oraz ich goście.

Wystawa w Galerii Narodowej Indonezji jest interaktywnym headquarter dla programu publicznych działań zaproszonych artystów, którzy nie przywożą nań tylko swoich ready-mades w celu ich ekspozycji, ale współtworzą na nowo komunikację między ludźmi z pozornie odległych kultur. Pozycjonowanie artystów i widzów zostaje przez to zwolnione ze swej tradycyjnej funkcji, co ma posłużyć rzeczywistemu konstruowaniu przestrzeni dialogu i świadomej współ-zabawy, także tej służącej budowaniu znaczeń.

W dalszej części programu odbędą się ponadto pobyty twórcze artystów i profesjonalistów z Indonezji w Warszawie, a rezultatem tych działań ma być w efekcie stworzenie trwałej platformy komunikacji między partnerskimi instytucjami i środowiskami sztuki z Polski i z Indonezji. Także w Polsce, w 2017 roku w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie planowana jest prezentacja efektów projektu i konstruktywna debata nad wątkami wyodrębnionymi w trakcie kilkuletniego procesu.