Bruce Nauman
Nie / No
Wystawa Nie / No Bruce’a Naumana w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski stanowi przegląd prac powstałych w ciągu kilku ostatnich dziesięcioleci i odzwierciedla kolejne fazy jego rozwoju artystycznego. Obejmuje prace artysty z kolekcji Tate, Londyn, oraz Astrup Fearnley Museum, Oslo. Punktem centralnym ekspozycji jest słynna instalacja wideo Mapping the Studio II (Fat Chance John Cage) [Opisywanie przestrzeni pracowni II (Bez szans, Johnie Cage)] (2001), której pierwsza prezentacja w nowojorskiej DIA Foundation w 2002 była wydarzeniem artystycznym o wymiarze międzynarodowym.
W sztukę Naumana wpisana jest tendencja do pokazywania „wnętrza” rzeczy, do ujawniania informacji nieoficjalnych, które owo wnętrze ukrywa i które nie dają się podporządkować społecznie i kulturowo akceptowanym konwencjom reprezentacji. Traktując owe konwencje jako materiał swoich prac, podejmując grę z językiem zastanej sztuki, w twórczości swojej dąży artysta do wskazywania i eksponowania szczelin i pęknięć w pozornie jednolitej i spójnej powierzchni przedstawienia. Owo dążenie już na początku jego działalności wprowadziło go daleko poza granice malarstwa i tradycyjnie pojmowanej rzeźby, w kierunku tworzenia prac o charakterze minimalistycznym i konceptualnym, w kierunku form takich jak instalacja i performance.
Wystawa skupia się na ukazaniu podstawowych wątków refleksji podejmowanych w twórczości Bruce’a Naumana. Wątki te dotyczą mechanizmów przemocy dyskursywnej wobec ciała oraz związanych z nimi form nadzoru prowadzących do unicestwienia podmiotowości. Celem wystawy jest wyeksponowanie stosowanej przez Naumana metody – jak sam ją określił – odwracania rzeczy „wewnętrzną stroną na wierzch w celu zobaczenia, jak wygladają. Polegało to na robieniu rzeczy, których normalnie nie chce się robić, poddawaniu siebie samego działaniu nieznanych okoliczności, badaniu reakcji oporu w celu znalezienia ich przyczyn, jak terapia”.
Swoistego przenicowania przestrzeni galerii dokonał artysta w pracy Corridor with Mirror an White Light [Korytarz z lustrem i biłyym światłem] (1971), w której umieszczone pod kątem na końcu długiego korytarza lustro nie zwraca wizerunku widza. Instalacja ta należy do cyklu prac o charakterze korytarzy, konstruowanych przez Naumana na przełomie lat 60. i 70., w których widz jest stawiany w sytuacjach wyobcowania i nadzoru.
Analogiczny efekt wyobcowania i uprzedmiotowienia manifestuje się w odlewach ciał zwierząt wykonanych przez Naumana za pomocą matryc wykorzystywanych przez wypychaczy zwierząt. W pracy Three Large Animals [Trzy duże zwierzęta](1989) kończyny i głowy psów zostały przytwierdzone do zwisających z sufitu korpusów w sposób niezgodny z ich budową anatomiczną. Sugeruje to, że są one ofiarami okrutnego eksperymentu naukowego lub, ogólniej, że poddane zostały aktowi przemocy o charakterze dyskursywnym.
Włączone do wystawy prace na papierze Bruce’a Naumana eksponują językowy aspekt stosowanej przez niego metody odwracania. Widoczne w tych pracach aliteracje i lustrzane inwersje znaków stymulować mają widza do rozpoznania odwrotnej, nieznanej strony rzeczywistości. Litery widoczne w litografii Raw-War [Żywe ciało-Wojna] (1971) wpisane zostały w strukturę palindromu – można odczytywać je w dwóch kierunkach. Praca ta wydaje się ustanawiać rodzaj równoważności między dwoma wyrażeniami, których znaczenia kolidują ze sobą. Litografia No (Black State) [Nie (Czarna wersja)] (1981) przywołuje na myśl psychoanalityczny model relacji znaczenia, zgodnie z którym znak odnosi się do swojego desygnatu pod jego nieobecność, stanowiąc jego symboliczny substytut.
Lustrzana transpozycja słowa „twarz” w litografii Double Face [Podwójna twarz] (1981) stymulować ma widza do myślenia o „negatywnej przestrzeni”, rozumianej przez artystę jako „spodnia lub odwrotna strona rzeczy”. „Zarówno to, co jest zewnątrz – stwierdził artysta – jak i to, co jest wewnątrz, określa nasze reakcje fizyczne, fizjologiczne i psychologiczne – to, w jaki sposób postrzegamy przedmiot”. Zgodnie z tym w pracach swych Nauman zmierza do konfrontowania widza w najbardziej bezpośredni, fizyczny sposób, z obydwoma aspektami rzeczy – z widzialnym i zewnętrznym, oraz z ewokowanym przezeń niewidzialnym i wewnętrznym. Dzieje się tak w instalacji Venice Fountains [Fontanny weneckie] (2007), w której artysta ustawia naprzeciwko siebie dwa – woskowy i gipsowy – wklęsłe odlewy twarzy. Widoczne w nich usta służą jako dysze fontann, których misami są zwykłe przemysłowe zlewy. Praca ta podaje w wątpliwość pojęcie inspiracji kojarzone tradycyjnie z postacią artysty.
Instalacja wideo Mapping the Studio II (Fat Chance John Cage) [Opisywanie przestrzeni pracowni II (Bez szans, Johnie Cage)] (2001) konfrontuje widzów z siedmioma projekcjami wideo ukazującymi sceny z nocnego życia pracowni artysty w stanie Nowy Meksyk. Grasujące wśród fragmentów nieukończonych prac myszy aktywizują pogrążoną w mroku przestrzeń, zaś łowiący je kot w ironiczny sposób eksponuje tradycyjne pojęcie pracowni jako miejsca koncepcji dzieła. Komponent dźwiękowy pracy – hałasy z wnętrza pracowni oraz z zewnątrz – wzmagają efekt napięcia narastającego podczas obserwacji pozornie statycznych obrazów. Pozostawiając włączoną kamerę na noc i wycofując własną postać poza granice kadru, Nauman skomentował wojerystyczny aspekt percepcji dzieła.
Opozycję między sferą publiczną i prywatną, między tym, co zewnętrzne i tym, co wewnętrzne, podkreślają proponowane przez Naumana modele podziemnych tuneli, m. in. włączone do wystawy Three Dead End Adjacent Tunnels, Not Connected [Trzy przylegające do siebie tunele bez wyjścia, nie połączone] (1981). Złożoność kształtu tej pracy podkreśla zawarty w jej tytule opis.
Prace Bruce’a Naumana wymagają częstokroć całkowitego fizycznego i emocjonalnego zaangażowania się widza w proces jej odbioru. „Sztuka jest sprawą życia i śmierci” – stwierdził artysta w jednym z wywiadów, wiążąc swoją twórczość z nurtem refleksji nad kondycją współczesnego człowieka.
- Kurator
- Paweł Polit
Bruce Nauman
urodził się 6 grudnia 1941 w Fort Wayne (Indiana), mieszka w Galisteo w Nowym Meksyku. Posługuje się takimi gatunkami sztuki jak rzeźba, wideo, instalacja, grafika, performans, fotografia, film (szczególnie w latach 1967–1970) i rysunek. Studiował matematykę i fizykę na Uniwersytecie Wisconsin w Madison oraz sztukę na Uniwersytecie Kalifornijskim. W 1968 miał pierwszą wystawę indywidualną w Leo Castelli Gallery w Nowym Jorku. Wśród twórców, którzy wywarli znaczący wpływ na jego sztukę, Nauman przywołuje takie nazwiska takich osób jak Samuel Beckett, Ludwig Wittgenstein, John Cage, Philip Glass, La Monte Young, Meredith Monk. Współtworzył nurty takie jak minimalizm, konceptualizm, sztuka performance. W 1993 Bruce Nauman otrzymał izraelską Nagrodę Wolfa w dziedzinie sztuki za swoją wybitną pracę jako rzeźbiarza i niezwykły wkład w sztukę XX wieku. W 1999 otrzymał główną nagrodę Złotych Lwów na 48. Biennale w Wenecji. W 2004 stworzył instalację dźwiękową Raw Materials [Tworzywa] przygotowaną specjalnie do Hali Turbin w Tate Modern w Londynie. W 2009 Bruce Nauman reprezentował USA na 53. Biennale w Wenecji, uzyskując główną nagrodę dla pawilonu narodowego. Portal Artfacts.net uznał Bruce’a Naumana za najważniejszego wśród żyjących artystów współczesnych, obok Gerharda Richtera i Cindy Sherman.
