Późna polskość
Formy narodowej tożsamości po 1989 roku
Projekt Późna polskość poświęcony jest formom, jakie przybiera współczesna polska tożsamość. Główną przestrzenią rozważań jest wystawa, na którą składa się ponad setka prac i projektów kilkudziesięciu współczesnych twórców sztuk wizualnych, kina i teatru. Zarysowane w niej wątki rozwijane będą w ramach bogatego programu dyskusji, wykładów i projekcji.
Kluczem do Późnej polskości użytym w projekcie jest kategoria formy. Jakie kształty przybiera dzisiaj doświadczenie polskości? Jaką reprezentację znajduje? Za jakimi obrazami, symbolami, figurami i narracjami się kryje? Odpowiedzi na te pytania kuratorzy projektu szukali w różnych dziedzinach sztuki, bo to artyści nadają postać zbiorowej wyobraźni, również narodowej. Do udziału zostali zaproszeni twórcy różnych pokoleń. Polskości będzie można więc przyglądać się z bardzo różnych, indywidualnych perspektyw; dzięki temu złożoność fenomenu narodowej tożsamości, rozważanego jako kwestia polityczna, ale też egzystencjalna, osobista, mitologiczna, a nawet czysto estetyczna będzie wyraźna.
Punktem wyjścia wystawy jest twórczość Stanisława Szukalskiego (1893-1987), rzeźbiarza, malarza, rysownika, projektanta i teoretyka, przywódcy Szczepu Rogate Serce. Był to twórca poszukujący nowoczesnej formuły sztuki narodowej po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, a więc w sytuacji do pewnego stopnia analogicznej do czasu po 1989 kiedy to kategorię polskości trzeba było redefiniować, a nawet wynaleźć na nowo. Twórczość Szukalskiego, ukazana we współczesnej interpretacji artysty Maurycego Gomulickiego i badacza Jacka Staniszewskiego jest wprowadzeniem do narracji wystawy, w której współistnieją odmienne, a nawet wykluczające się nawzajem formy polskości.
Kuratorzy przyglądają się procesowi przepracowywania tak długo wypieranych chłopskich korzeni naszego społeczeństwa. Ważnym dyskursem jest też teoria postkolonialna, umożliwiająca reinterpretację podstawowych dla polskiej świadomości pojęć, takich jak zabory, demokracja, Kresy, a także wysiłek adaptacji do lokalnych warunków zachodniego, liberalnego wzorca kulturowego.
Integralną częścią wystawy są dwa eseje wizualne. Pierwszy z nich, przygotowany przez filmoznawcę, krytyka i publicystę Jakuba Majmurka, podejmuje problematykę późnej polskości z perspektywy kina. Zrealizowana w formie kinematograficznej instalacji opowieść podzielna jest na sześć rozdziałów, skupionych wokół haseł: nowy realizm kapitalistyczny, globalizm, korzenie, wykluczenie, gender oraz przestrzeń. Narracja drugiego eseju, którego autorem jest teatrolog i kurator dr Tomasz Plata, zestawia prace artystów sztuk wizualnych z fragmentami przedstawień najwybitniejszych polskich reżyserów aktywnych po 1989 roku, od Jerzego Jarockiego, Jerzego Grzegorzewskiego, Wojciecha Krukowskiego, przez Krystiana Lupę, Krzysztofa Warlikowskiego, Monikę Strzępkę, Jana Klatę, Michała Zadarę, po Martę Górnicką i Wojtka Ziemilskiego.
Wystawa wzbogacona będzie o dyskusje, do których zaproszono specjalistów reprezentujących jak najszersze spektrum postaw badawczych i światopoglądowych, w tym między innymi dr. Pawła Rojka, redaktora krakowskiego miesięcznika Pressje, filmoznawcę Jakuba Majmurka, dr. hab. Jana Sowę, prof. Lechosława Lameńskiego, badaczkę polityki pamięci dr Marię Kobielską czy zajmującego się kulturą wsi dr. Michała Łuczewskiego, po krytyka sztuki Karola Sienkiewicza oraz śledzącą procesy społeczno–ekonomiczne w sztuce dr Magdę Szcześniak.
Zrealizowanie projektu Późna polskość wymagało skonfrontowania przechowanych przez pokolenia wyobrażeń o istocie polskości z takimi ideami, siłami i procesami jak neoliberalny kapitalizm, przechodzenie z gospodarki przemysłowej do ekonomii opartej na wiedzy, kondycja postkolonialna, emancypacyjne dyskursy mniejszości, nowa dynamika przepływu informacji związana z rozwojem cyberprzestrzeni, wielokulturowość i globalna perspektywa. Kategoria późnej polskości to poczucie przynależności narodowej przeżywane w epoce określanej przez przedrostek post - postmodernizm, postindustrializm czy postkolonializm. Uczestnicy wystawy i związanych z nią dyskusji zmierzą się więc z pytaniem, w jaki sposób polska forma kształtowała się po 1989 roku w tak określonych warunkach.
