Jerzy Kalina
Rozpętać sztukę
Jerzy Kalina znany jest głównie z odbywających się w ostatnich latach działań plenerowych. Trudno uwierzyć, że ten artysta, obecny na scenie od pięciu dekad, nie miał jeszcze dużej przeglądowej wystawy w warszawskiej publicznej galerii. Wystawa w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski jest retrospektywą i zarazem pierwszą tak dużą indywidualną wystawą artysty w Warszawie. Główny akcent został położony na prace z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, powstałe w nurcie neoawangardy, który Kalina nasycał oryginalnym duchem wywiedzionym z romantycznej tradycji polskiej kultury. Ten historyczny już dzisiaj zestaw prac artysty został uzupełniony wybranymi realizacjami powstałymi po 1989 roku i w ostatnich latach. Prezentowanym pracom towarzyszy bogata dokumentacja fotograficzna i tekstowa, budująca szeroki kontekst życia artystycznego i społecznego ostatnich dekad komunizmu i pierwszych dekad III RP. Celem wystawy jest też ukazanie różnorodności, swoistej wielogatunkowości twórczości Kaliny, który w swoim dorobku ma dzieła zrealizowane w wielu mediach: malarstwo, rzeźba, akcje, instalacje, ale także teatr, film animowany oraz kompozycje dźwiękowe.
To wystawa, która w formie unikatowej prezentacji twórczości Kaliny zaprasza widza do poznania drogi twórczej artysty od samego początku: od pierwszych szkiców i performansów na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych po ostatnie niezrealizowane projekty (na przykład konkursowy projekt ekspozycji dla Pawilonu Polskiego na tegorocznym weneckim Biennale Sztuki). Większość prac na wystawie pokazywana jest po raz pierwszy. To kilkaset rysunków, projekty kostiumów i scenografii teatralnych, dokumentacja realizacji architektonicznych i rzeźbiarskich, instalacji i performansów. To także unikatowy cykl erotyków Piorun kulisty, w których Kalina zdumiewa, zachwyca żywiołowością i intymnością kreski. Szczególne miejsce zajmuje instalacja poświęcona Zbrodni Katyńskiej wraz z projektową dokumentacją powstawania Muzeum Katyńskiego w Warszawie. Na wystawie znalazły się też charakterystyczne dla jego twórczości obiekty i instalacje.
Tytułowe „rozpętanie sztuki” odnieść można do całej drogi twórczej artysty. Kalina daje swojej sztuce pierwszeństwo przed wszystkimi innymi przejawami egzystencji, ukazuje pełnię jej sensu, gwałtowność i siłę oddziaływania. Twórca uwalnia sztukę z krępujących opresji ideologicznych i politycznej poprawności. Twórczość Kaliny to nieustanne wyznanie odwagi, prawdy, piękna, bezkompromisowości, przenikliwej wrażliwości, również pokaz poskromienia, podporządkowania sobie materii rzeczywistości. Ogromna ilość przejawów artystycznej twórczości Kaliny sprawia wrażenie, że twórca ten nie odpoczywa od sztuki. Jest ona jego niezbywalnym sposobem bycia i przeżywania świata. W wizualnej oprawie wystawy ma to swój wyraz w estetyce komunikatów jakby z placu budowy będących zapisem permanentnego procesu tworzenia.
Tematy podejmowane przez Kalinę należą do tych najtrudniejszych, wymagających odwagi, umiejętności balansu pomiędzy świadomością ryzyka w podejmowaniu poważnego, drażliwego społecznie tematu a komunikatywnością dzieła, między przejrzystością przekazu a metaforycznością jego formy. Kalina nawiązuje do najbardziej bolesnych, trudnych i wrażliwych momentów historii Polski, takich jak powstania narodowe czy katastrofa pod Smoleńskiem. Nie waha się też zabrać głosu w obronie autorytetów. O trudnych tematach, ważnych dla naszej narodowej, religijnej czy społecznej tożsamości, Kalina potrafi mówić bez sztucznego patosu czy banalnej dydaktyki. Przez to jego sztuka jest nie tylko wyjątkowo „polska”, lecz zarazem uniwersalna, dostępna dla każdego człowieka, który nie wyrzeka się własnej pamięci, historii i emocji.
Kuratorka
Krystyna Różańska-Gorgolewska
foto. Daniel Czarnocki
