Transfashional – Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski

Jakie echa semantyczne może wywołać moda, także w ujęciu praktycznym, prezentowana w instytucjach sztuki? W jaki sposób sztuka i moda, reagując na aktualne problemy społeczne, ekonomiczne, kulturalne i ekologiczne trapiące nasz świat, mogą ukształtować nowe paradygmaty?

To niektóre z podstawowych zagadnień podejmowanych w ramach projektu Transfashional, który zrodził się z cyklu sesji z udziałem znanego projektanta mody Husseina Chalayana, kuratorów José Teunissena (Arnheim Fashion Biennial), Susanne Neuburger (MUMOK – Museum Moderner Kunst Stiftung Ludwig Wien), Barbary Putz-Plecko i Beatrice Jaschke (Die Angewandte) oraz artystów i projektantów u progu kariery, działających na pograniczu mody i sztuki.

W tym młodym pokoleniu artystów/projektantów mody dojrzewa świadomość, że niezbędne jest wypracowanie nowych paradygmatów. Sytuacja współczesnego świata, nękanego problemami klimatycznymi, energetycznymi i gospodarczymi, wymaga nie tylko refleksji, ale i dogłębnej rewizji zasad, na których opierają się procesy produkcji oraz wynikające z nich stosunki społeczne. Obecny stan przemysłu mody, a w szczególności jej główny nurt sprawia, że priorytetem większości młodych twórców jest poszukiwanie alternatywnych form kreowania mody. Ta potrzeba rewizji i poszukiwanie alternatyw stały się impulsem inspirującym nowego rodzaju produkcję – nie towarów, lecz idei. Większość tych nowych wytworów to coś więcej niż rzeczy funkcjonalne, w które można się ubrać. Mają one charakter krytyczny, zaangażowany i konceptualny, są symbolami i przejawami obecnego ducha czasów. Nowe pokolenia odwracają się od przemysłu modowego z jego hiper przyspieszonym rytmem produkcji. Opowiadają się przeciw krótkowzroczności liberalnego kapitalizmu, traktują swoje dzieła jako narzędzie refleksji, oporu, krytyki i autoekspresji. Wymiary czasowe, do których się odwołują, sięgają epoki preindustrialnej, a nawet prehistorii. W ich słowniku formalnym dominują podstawowe struktury, prosta geometria, odciski i ślady ciała, a podtekst ich twórczości charakteryzują słowa: podstawowy, zasadniczy, elementarny, niematerialny.

W tym kontekście niedawno powstały wideo-esej Lary Torres Niweczenie (Unmaking) jawi się jako zaproszenie, by przystanąć i zastanowić się na tym, dlaczego i jak ma powstawać moda w przyszłości. Na tę wizualną narrację składa się cykl performatywnych gestów, takich jak prucie, rozszywanie i rozdzieranie, co uświadamia nam symboliczne znaczenie nici, fragmentu oraz wszystkiego, co pozostaje jako materialny ślad ludzkiej egzystencji.

Praca Anny Sophie Berger Zniknęła 1 (She Vanished 1) w podobny sposób nawiązuje do nieobecności, utraty i odchodzenia, jak gdyby nowe pokolenie artystów/projektantów chciało dać do zrozumienia, że należy odejść od sytuacji, której nie da się dłużej utrzymać, żeby móc zacząć od początku.

Praca Any Rajčević stawia pytania o możliwość początków: jej rzeźby, które można na siebie założyć, wywołując zarówno pierwotne, pradawne, jak i futurystyczne konotacje. Ozdoby na głowę w formie długich rogów kojarzą się z początkiem nowego stadium w dziejach ludzkości, w którym procesy inwolucji i ewolucji mogły się zamienić miejscami.

Na tym pełnym sprzeczności pograniczu między przeszłością a przyszłością, niszczeniem a tworzeniem, można umieścić twórczość Christiny Dörfler-Raab, współpracującej w czasie pracy nad wystawą po raz pierwszy z artystką i performerką Jasmin Schaitl. Ich kolekcja Wybacz mi kurz (Excuse My Dust) zasadza się na eksperymentowaniu z różnymi procesami farbowania, przy użyciu niszczących i żrących substancji. Daje to zaskakujący efekt wizualny, przywodzący na myśl początki czasu, kiedy wszystko miało ścisły związek z ziemią, glebą, naturalnymi rytmami przyrody.

Powrót do podstaw i wyjście od elementarnych i pierwotnych form daje się też zauważyć w „kolekcjach” Afry Kirchdorfer i Kate Langrish-Smith. Afra Kirchdorfer tworzy modularne systemy złożone z wstążek oraz kawałków materiału przyciętych w formy geometryczne, które można wciąż na nowo układać i przekładać na ciele. Dobieranie tych elementów staje się zabawą w przeprojektowywanie i skłania do refleksji nad samym pojęciem prêt-à-porter. Kate Langrish-Smith ze swoją kolekcją akcesoriów Ucieleśnienie (Embody) przesuwa jeszcze dalej granicę tego, co zdatne do noszenia i funkcjonalne. Jej powiązane z ciałem rzeźby, będące czymś więcej niż rzeczami do noszenia, funkcjonują jako enigmatyczne urządzenia performatywne, wytwarzając specyficzną choreografię ruchu i pozycji ciała. Droczą się z widzem i zapraszają go, by wszedł z nimi w interakcje.

Projektant Maximilian Mauracher przekłada znaki graficzne i faktury na tkaniny, tworząc instalację przestrzenną, w której wzory na tkaninach stają się hołdem oddanym Poezji Konkretnej.

Projektantka mody Anna Schwarz i fotografka Lisa Edi nawiązują twórczy dialog, by zgłębić dialektyczną relację między okiem aparatu fotograficznego a obserwowanym przez nie obiektem – w tym przypadku ciałem modela i manekinem.

Projekt Transfashional, pomyślany jako „wystawa, która się rozwija”, ma na celu stymulowanie współpracy między uczestniczącymi w nim artystami. Janusz Noniewicz, Dominika Wirkowska, Wojciech Małolepszy i Robert Pludra wraz z grupą studentów Katedry Mody i Wydziału Wzornictwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie prezentują złożoną animację oraz cykl interaktywnych instalacji inspirowanych powieścią znanego austriackiego pisarza Roberta Musila Niepokoje wychowanka Törlessa. Ich praca koncentruje się na czynnych i biernych postawach, zarówno obywatelskich, jak i twórczych, wobec otoczenia społecznego, politycznego i kulturowego.

Od tego wymiaru makro powracamy dzięki pracy Manory Auersperg do wymiaru mikro samej wystawy, która w ujęciu artystki staje się podmiotem i przedmiotem twórczej analizy. Performance i rzeźby przyjmują tu za punkt wyjścia samą strukturę wystawy, jej rozmieszczenie w przestrzeni i sieć potencjalnych znaczeń, łączącą różne dzieła autorstwa poszczególnych uczestników. Przedrostek „trans” wyraża przekraczanie, przechodzenie, zmianę ujęcia. Manora Auersperg odnotowuje w swojej pracy ten proces przechodzenia od jednego artystycznego ujęcia do drugiej. Stawia przy tym pytanie, czy wystawa może się przyczynić do stworzenia wspólnego gruntu, skłaniając do refleksji nad tym, w jaki sposób sztuka i moda mogą ukształtować nowe paradygmaty i reagować na aktualne problemy społeczne, ekonomiczne, kulturalne i ekologiczne.

Organizatorem pokazu Transfashional jest Austriackie Forum Kultury w Warszawie we współpracy z Akademią Sztuk Pięknych w Warszawie, Uniwersytetem Sztuk Stosowanych w Wiedniu (Die Angewandte) i London College of Fashion, przy wsparciu austriackiego Federalnego Ministerstwa Sztuki i Kultury, Konstytucji i Mediów.