Adelina Cimochowicz
Utrata. Albo z dziejów długo utrwalanego błędu
Nowa praca Adeliny Cimochowicz prezentowana w cyklu Project Room to trójkanałowa instalacja wideo — zapis inscenizowanej i na wpół fikcyjnej historii stworzonej na podstawie autorskiego scenariusza. Tłem przedstawienia jest przydomowy ogród w podwarszawskiej miejscowości, a bohaterami odosobniona społeczność. Kluczowy staje się moment, gdy do grupy, niejako wbrew woli pozostałych, ma dołączyć ktoś dla nich nowy. Nie jest jasne, co przyniesie ze sobą obecność dodatkowej, odstającej od reszty jednostki, jak wpłynie na relacje w grupie oraz — jeśli dojdzie do sytuacji starcia między członkami społeczności — czy możliwy będzie rozejm.
Budując swoją opowieść, artystka nawiązuje do doświadczeń własnych oraz sięga po szersze interpretacje relacji społecznych w grupie. Ukazana w filmie sytuacja może być odczytywana jako wielowymiarowy obraz interakcji w warunkach pandemii, która dodatkowo pogłębia zjawisko izolacji, wymuszając ze względów bezpieczeństwa przejście od komunikacji bezpośredniej do tej zapośredniczonej. Wystawa prezentowana jest równolegle z publiczną dyskusją na temat przynależności do konkretnych grup i wiążących się z tym wykluczeń, co dotyczy również samego miejsca prezentacji: instytucji sztuki współczesnej, w której od dłuższego już czasu pojawiają się próby jej przedefiniowania, lecz realizację tego programu utrudnia konflikt wewnątrz zespołu. Sytuacja, w której mają odnaleźć się bohaterowie filmu, budzi wiele skojarzeń: codzienne spotkanie jest metodą utrzymania lub pogłębienia relacji w grupie, choć nosi też cechy konfrontacji. Problemy powtarzalności gestów łączenia i niestałości więzi ujawniły się jeszcze wyraźniej w trakcie epidemii SARS-CoV-2 i związanego z nią zalecenia „bezpiecznego dystansu”. To również moment, gdy przewartościowaniu ulega rola przewodnika grupy, lidera, który usiłuje ustanowić nowy porządek niekoniecznie na zasadach, które pasują reszcie.
Odniesieniem dla filmu jest między innymi historia jednego z najstarszych i największych polskich ośrodków wsparcia dla osób zmagających się z zaburzeniami lękowymi — działający do 2015 roku Oddział Leczenia Zaburzeń Nerwicowych w Komorowie niedaleko Warszawy, w zabytkowym parku nad rzeką Utrata. To szczególne miejsce stało się tłem książki Powrót z krainy lęku – utrzymanej w nieformalnym tonie zbioru listów do pacjenta – w której psychoterapeuta Andrzej Rogiewicz na przykładach zebranych przez lata swojej praktyki definiuje zaburzenia lękowe, dawniej opisywane jako nerwica. Rogiewicz, który był wieloletnim ordynatorem komorowskiego ośrodka, zwraca się do adresata, unikając naukowego żargonu i wyjaśnia, jak indywidualne przeżycia, konfrontacje czy nawet oczekiwania ze strony innych mogą mieć wpływ na odbiór rzeczywistości i samoocenę, a w późniejszej fazie trudne do pokonania i często powracające poczucie zagubienia.
Działania Adeliny Cimochowicz można określić jako tworzenie warunków, w których może dojść do spotkań z innymi ludźmi lub kreowanie sytuacji służących społecznym obserwacjom. By unaocznić pewne mechanizmy artystka zaczyna od własnych doświadczeń i buduje z nich szerszą opowieść. Przygląda się swoim lękom, a jednocześnie gromadzi obrazy od wielu osób i inwentaryzuje je (Muzeum Nerwicy, 2018). Artystka zwraca uwagę na mechanizmy codzienności wywołujące napięcia i mogące prowadzić do wykluczenia. Korzystając z doświadczenia współpracy z organizacjami lokatorskimi oraz obserwacji wokół kwestii kurczącego się zasobu mieszkaniowego Warszawy i innych miast postuluje wsparcie mieszkanek i mieszkańców i zwiększanie świadomości na temat przysługujących im praw m.in. poprzez pomoc w walce o podłączenie miejskich kamienic do centralnej sieci ciepłowniczej (Niczego nie ma, a wszystkie plotki, że coś jest, zostały obalone, 2019). Jej instalacje przyjmują czasem kształt spotkania, podczas którego serwuje przygotowane przez siebie potrawy (Tydzień radykalnej obfitości, 2019). W pracy Cimochowicz pojawiają się cechy aktywizmu, choć artystka stara się nie łączyć działań artystycznych z zaangażowaniem w kwestie społeczne. Twórczości artystki towarzyszy tekst: pojawia się w samych pracach, wideo, scenariuszach oraz innych formach, w których opisuje m.in. codzienne prace w ogrodzie.
- Tekst
- Romuald Demidenko
