El Hadji Sy – Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski

Na początku myślałem, że tańczę to pierwsza w Polsce wystawa El Hadjiego Sy, senegalskiego artysty, kuratora i aktywisty, który przewodził komunom artystycznym w Dakarze.

El Hadji Sy (ur. w 1954 w Dakarze) jest jedną z kluczowych postaci zachodnioafrykańskiej sceny artystycznej po uzyskaniu niepodległości. Artysta mówi o sobie, że nie maluje, ale „wchodzi do obrazu”. I faktycznie, od lat 70., kiedy zaczął karierę, El Sy dosłownie depcze płótno. Na początku myślałem, że to był taniec. Potem zdałem sobie sprawę z tego, że nie tańczyłem, ale kopałem [płótno]. Po tym doświadczeniu gest kopnięcia stał się istotną częścią ogólnej ekonomii działania. Moja stopa stała się pędzlem, którym systematycznie zapisuję ślady mojego ciała. El Sy malował, kopiąc płótno, żeby „wykopać” kolonialną tradycję kulturową. Ów performatywny gest kopnięcia, radykalna negacja Zachodu, stał się sygnaturą artysty. Tym samym odrzuca on nie tylko figuratywny kanon w sztukach wizualnych, promowany przez senegalskiego prezydenta Senghora i École de Dakar, ale również całą zachodnią tradycję malarską, opartą na intelektualnej relacji oko – ręka, podczas gdy naturalnymi kulturowo formami ekspresji w Senegalu są taniec, rytm i śpiew. Ponadto, jak zaznacza artysta, tradycja tworzenia sztuki w Afryce jest wspólnotowa. Gdy coś wytwarzasz, wspólnota bierze udział w tym procesie. To ona go akceptuje. Dzieło sztuki staje się obiektem społecznym, poszerzonym i upiększonym przez wspólnotę. A ona znajduje w nim swoje odbicie. Obrazy i obiekty wykonuje na workach po ryżu i kawie, na papierze używanym w sklepie mięsnym czy na jedwabiu do produkcji latawców, argumentując, że podłoże powinno być jak skóra: nieidealne i podatne na zmiany. Wybór i sposób użycia materiału w istotny sposób komentuje globalne przepływy ludzi, towarów i znaczeń.

Choć cieszył się podziwem pierwszego prezydenta Senegalu Léopolda Sédara Senghora, El Sy otwarcie kontestował politykę kulturalną państwa, zakładając liczne grupy artystyczne i miejsca radykalnych eksperymentów artystycznych, takie jak Village des Artes, zorganizowana oddolnie „wioska artystów”, która istnieje do dziś. Wraz z członkami tego i innych kolektywów (Laboratoire AGIT’ART, Tenq, Huit Facettes) tworzył performansy, ulotne zdarzenia lub organizował wspólne działania z mieszkańcami senegalskich wiosek. Wielokrotnie bojkotował prestiżowe wydarzenia, do udziału w których był zapraszany: wystawę Magiciens de la Terre w paryskim Centre Pompidou (1989) czy biennale w Dakarze (1992), kiedy na znak protestu wystawił swoje prace na ulicy. Jednocześnie wraz z niemieckim lingwistą i mecenasem Friedrichem Axtem zebrał pionierską kolekcję współczesnej sztuki Senegalu dla Weltkulturen Museum we Frankfurcie oraz wydał pierwszą antologię senegalskiej twórczości artystycznej. Po wystawach w londyńskiej White Chapel Gallery oraz indywidualnej prezentacji na biennale w São Paulo artysta zyskał uznanie na światowej scenie. Wielbicielem jego twórczości stał się między innymi David Bowie, który w 1995 roku, po wystawie artysty w Goodman Gallery w Johanessburgu, zaczął kolekcjonować jego prace.

Proponowane przez El Sy pionierskie, interdyscyplinarne modele działania testują pole sztuki i możliwe sposoby jej użycia. Artysta wraz ze współtworzonymi przez niego grupami sięgał po radykalne eksperymenty teatralne, pracował z lokalnymi społecznościami w Dakarze, na senegalskiej prowincji i w szpitalu dla psychicznie chorych, używał malarstwa jako części performatywnej, choreograficznej procedury. „Skończony obiekt jako taki mnie nie interesuje”, stwierdza El Hadji Sy. „To proces jest tym, co mnie fascynuje”. Rola obiektu, obrazu czy instalacji jest jednak do pewnego stopnia służebna względem samego procesu. To proces z jego ukrytą muzyczną, rytmiczną strukturą silnie przekształca i zakrzywia rzeczywistość. Obejmuje on niejako obiekty w posiadanie, by poszerzonym przez nie nurtem płynąć dalej, w kierunku wspólnoty, i by testować granice jej sprawczości.

Na wystawie zobaczymy ponad 100 obrazów autorstwa artysty oraz kilkunastu zaproszonych przez niego senegalskich twórców. Kontekst jego działań – indywidualnych i w ramach grup – oraz historię współczesnej sztuki z Dakaru opowiedzą zapisy performansów, filmy, fotografie, plakaty, a także zupełnie nowy performans przygotowany podczas rezydencji El Sy w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski.

Wystawa jest kontynuacją projektu El Hadji Sy. Painting, Performance, Politics, autorką koncepcji którego jest dr Clémentine Deliss.