Ogród Miejski Jazdów – Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski

Miejskie mokradła – bagna, jeziora, rzeki; fontan­ny i oczka wodne, struktura podziemnych cieków – rur kanalizacyjnych, wód gruntowych – tworzą pole tematyczne tegorocznego Ogrodu Miejskie­go Jazdów. Wodna geografia i geologia miasta stanowią nieustanną inspirację dla architektury i sztuki, ale też dla praktyk wspólnotowych (ty­tułowe hasło „kąp się z przyjaciółmi”). Woda to bardzo pojemna metafora społeczna – płyn, który łączy, kształtuje i pobudza miejską tkankę. Mimo to „metaboliczny związek między ciałem człowieka i miastem w dużej mierze pozostaje niewidoczny” – mówi urbanista Matthew Gandy* „Jego istnienie uświadamiamy sobie dopiero w sytuacjach kryzy­sowych, gdy dochodzi do jakiejś awarii, zakłócenia systemu albo skażenia”. Mieszkańcy wielkich miast fizycznie i mentalnie oddzieleni są od źródeł wody, doświadczając jej obiegu najczęściej w zaciszu do­mowej łazienki.

A wystarczy spojrzeć na geologiczny krajobraz Jazdowa, by sobie uzmysłowić, że jest to dzie­ło wodnych żywiołów: najpierw osuwającego się lądolodu skandynawskiego, a potem dzia­łań erozyjnych Prawisły. Z powodu obecności nieprzepuszczalnych warstw iłów plioceńskich gromadzą się tu wody gruntowe, co sprzyja po­wstawaniu u podnóża skarpy licznych wysięków wodnych i źródeł. Niegdyś występowały one w tym miejscu obficie, służąc jako wodopoje i zdroje publiczne. Hydrologiczne walory okolicy podkreśliły XVII-wieczne założenia urbanistycz­ne i architektoniczne. Powstał Kanał Piaseczyń­ski oraz wodne akweny Łazienek Królewskich.

CENTRALA w swoich projektach wychodzi od struk­tury geologiczno-przyrodniczej, postrzegając archi­tekturę jako funkcjonalne uzupełnienie krajobrazu czy wręcz amplifikację natury, przy czym komfort użytkownika nie gra tu pierwszoplanowej roli.

Najnowsza realizacja Małgorzaty Kuciewicz i Si­mone‘a De Iacobis – Klaser mokradeł – jest wizją Warszawy dbającej o tereny wilgotne, rozpoczy­nającą się od przywrócenia słownika „bagiennych” pojęć. Autorzy chcą wskazać widzom inną per­spektywę, być może złagodzić upiorną aurę sko­jarzeń z obranymi tematami, a przede wszystkim wskazać na walory istnienia miejskich mokradeł.

Z kolei duet Hélène Soulier – architektka krajo­brazu, twórczyni ogrodów konceptualnych – oraz Ewa Rudnicka – rozwijająca ideę Architektury Czynnej – proponują prototyp dla zagospoda­rowania parku wokół Zamku Ujazdowskiego z użyciem wodnych sadzawek. Landartowa kom­pozycja zatytułowana Dystopia to przyjemna i po­etycka przestrzeń relaksu, ale też niepokojąca wi­zja planety, która umiera, zasypywana plastikiem.

Mówiąc o kondycji wody, zaburzeniach jej cyr­kulacji, topniejących lodowcach, wysychających jeziorach i rzekach, a jednocześnie zbierających się falach powodziowych – trudno wypierać świa­domość Końca. Przywołując komunał – woda to życie – wyznacza jego początek na Ziemi, ale patrząc na coraz bardziej zanieczyszczone morza i oceany – niestety też jego schyłek. Dlatego za sprawą wspomnianych prac artystyczno-architek­tonicznych, a także przy okazji wypraw, spacerów i warsztatów chcemy mówić o tym, jak istotna jest dbałość o wodę.

Jest to ostatnia edycja projektu Ogród Miejski Jazdów, podczas którego wspólnie z artystami, architektami, botanikami, sportowcami, akty­wistami i naszymi instytucjonalnymi sąsiadami ćwiczyliśmy różne sposoby na ożywienie terenu wokół Zamku Ujazdowskiego. W kolejnych la­tach będziemy nadal pracować z plastycznym potencjałem tego terenu, ale już w innym forma­cie. Podsumowaniem dotychczasowych odsłon będzie książka, która ukaże się w 2020 roku.

• * Zob. Płynne konstelacje. Rozmawiają: Matthew Gandy, Anna Ptak, CENTRALA, [w:] Amplifikacja natury. Wyobraźnia planetarna architektury w epoce antropocenu, red. Anna Ptak, ZAchęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa 2018, s. 87.
•  
• Tekst
  • Anna Czaban