Codzienne formy oporu
Zamierzeniem długofalowego projektu Codzienne formy oporu jest przybliżenie polskiej publiczności wątków istotnych w palestyńskim tu i teraz oraz zbadanie roli, jaką sztuka może pełnić w społeczeństwie.
Większość miast w Palestynie znajduje się w autonomicznej tzw. strefie A. Ponadto znaczny obszar Zachodniego Brzegu oraz Gazy usiany jest i otoczony pierścieniem nielegalnie zbudowanych osiedli izraelskich. Izrael w pełni kontroluje dopływ prądu i wody do Palestyny. Zarówno, formalnie pozostająca stolicą Palestyny, Jerozolima, jak i oddzielona od reszty państwa Strefa Gazy, a także większość obszarów wiejskich terytorium palestyńskiego są administracyjnie, politycznie i ekonomicznie zależne od Izraela. W konsekwencji wydarzeń, które miały miejsce w XX w. dla wielu mieszkańców Palestyny podstawowe prawa człowieka, takie jak posiadanie paszportu z wpisaną narodowością, a co za tym idzie, prawo do podróżowania, stają się przywilejem. Z powodu ograniczonego dostępu do ziemi i jej astronomicznych cen, a także skomplikowanych podziałów administracyjnych, jej uprawa jest dostępna tylko dla wybrańców. Z tych powodów w Palestynie każde działanie, każdy gest, nie tylko artystyczny, ma swoje polityczne znaczenie. Czy to wspólne coniedzielne gotowanie w górach, czy sadzenie roślin jadalnych na skrawku ziemi w obozie dla uchodźców, czy kolekcjonowanie skamielin – to czynności, które życiu mają nadać sens i zwyczajny bieg. W rozmowach z mieszkańcami dotyczących najbardziej błahych, codziennych spraw przewijają się tematy związane z nakbah (okupacją), hijrah (migracją) oraz muqawamah (walką). Jednak palestyński słownik codziennych pojęć jest znacznie bogatszy i bardziej pozytywny. Znajdziemy w nim oneh (kolektywność), która jest powiązana z niegdysiejszymi rytuałami wspólnej pracy. Mujawarah oznacza wspólne życie, w którym relacje nie są oparte na idei odwzajemniania, ale na komunizmie rozumianym za Davidem Graebeberem jako relacja międzyludzka funkcjonująca według zasady „od każdego w miarę jego możliwości i każdemu według jego potrzeb”. Inne często przewijające się pojęcia to madhafah – gościnność, holom – marzenie oraz wiele słów określających różnorodne formy, miejsca i czas spotkań – lammeh, jom’aa, qa’deh.
Realizując projekt Codzienne formy oporu, spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, jakiego znaczenia nabierają we współczesnym kontekście tematy powiązane z tradycją i etosem mieszkańców tego kraju – podróżowanie, gościnność, natura. Zazwyczaj ukryte tematy oporu politycznego, wysiłki na rzecz praktyk demokracji i niezliczone kontrnarracje w codziennych formach oporu stają się widoczne. W związku z obecną sytuacją polityczną zarówno w Europie, jak i na Bliskim Wschodzie program wzmacnia świadomość znaczenia oddolnych praktyk demokratycznych – szczególnie w czasach nasilającego się autorytaryzmu.
Jednym z pierwszych działań realizowanych w ramach projektu były pobyty twórcze dla artystów, skoncentrowane na pytaniu: „Czy poprzez interwencję artystyczną napięcia społeczne da się przełożyć na narrację, która będzie z kolei kształtować krajobraz wyobrażeniowy miejsca?” (Francis Alÿs, The Green Line, 2004). Wiosną i jesienią 2019 roku na trzymiesięcznych rezydencjach w Ramallah przebywali wybrani w otwartym naborze artyści: Wim Catrysse z Belgii, Karolina Grzywnowicz z Polski i Timo Tuhkanen z Finlandii, a artyści z Palestyny – Ahmed Alaqra, Jumana Emil Abboud i Mirna Bamieh – na rezydencjach w Antwerpii, Helsinkach i Warszawie. Do udziału w projekcie zostały również zaproszone polskie artystki przebywające w 2018 roku na rezydencji w Ramallah: Joanna Rajkowska i Jaśmina Wójcik oraz współpracujący z nimi palestyński artysta Mohammad Saleh. Ponadto, rezydencję w Palestynie odbędzie latem 2020 polska artystka Krystyna Jędrzejewska-Szmek, a w Warszawie Palestynka Noor Abed. W październiku 2019 w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski odbyło się zgromadzenie artystów oraz przedstawicieli organizacji zajmujących się kulturą i sztuką w Palestynie. Zwieńczeniem projektu będzie wystawa, której otwarcie zaplanowane jest na 2021 rok.
Projekt jest efektem współpracy między Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, miastem Ramallah, AIR Antwerpen oraz Helsińskim Międzynarodowym Programem na Rzecz Artystów HIAP.
- Kuratorka
- Ika Sienkiewicz-Nowacka
Codzienne formy oporu Film: Marta Wódz
